Histrionik Kişilik Bozukluğu Nedir?
Histrionik kişilik bozukluğu, DSM-5 el kitabının güncel sayısında listelenen bir psikiyatrik bozukluktur. Bu bozukluğu olan bireyler, aşırı duygusallık, baştan çıkarıcı, dikkat çekici, davranışlara sık sık müdahale etme, tiyatro yapıyormuş gibi bir kalite taşıyan abartılı duygusal gösteriler ve yüksek onay arama ihtiyacı ile kendini belli eden bir bozukluktur (Lewis ve diğerleri, 2017).
Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler rol yapıyormuş gibi duygusal olan ve insanlar üzerinde olumlu izlenimler bırakmaya çalışan kişilerdir (Köroğlu ve diğerleri, 2010).
Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler dramatik, renkli özellikleri olan, kolay heyecanlanan, dışa dönük ve duygusal davranışlar gösterirler. Bu kişilerde aşırı derecede başkalarının dikkatini çekme, duygu ve düşüncelerini abartma, aşırı onay ve övgü bekleme, giyim ve davranışlarında baştan çıkarıcı davranma özellikleri vardır. Bağımlılık ihtiyaçları yoğundur, ilişkilerinde yüzeyseldirler, gerçek duygularını ifade edemezler ve kolay aldanırlar. İstekleri gerçekleşmediğinde ve hayal kırıklığına uğradıklarında huysuzluk, ağlama krizleri ve diğerlerini suçlama davranışları gösterirler (Eren, 2010).
Histrionik Kişilik Bozukluğunun Belirtileri
Histrionik kişilik bozukluğu aşağıdakilerden beşinin (ya da daha fazlasının) olması ile belirtili, genç erişkinlik döneminde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, aşırı duygusallık ve ilgilenilme arayışı ile giden yaygın bir örüntüdür (Köroğlu ve diğerleri, 2010). DSM-5 belirtilerine göre şu şekildedir (American Psychiatric Association, 2013; Köroğlu ve diğerleri, 2010):
1. İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur.
2. Başkalarıyla olan etkileşimi çoğu zaman uygunsuz bir biçimde cinsel yönden ayartıcı ya da baştan çıkarıcı davranışlarla belirlidir.
3. Hızlı değişen ve yüzeysel duygular sergiler.
4. İlgiyi üzerine çekmek için sürekli olarak dış görünümünü kullanır.
5. Aşırı bir düzeyde başkalarını etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma biçimi vardır.
6. Gösteriş yapar, yapmacık davranır ve duygularını abartılı bir şekilde gösterir.
7. Telkine yatkındır, yani başkalarından ya da olaylardan kolay etkilenir.
8. İlişkilerin, olduğundan daha yakın olması gerektiğini düşünür.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Epidemiyolojisi
Toplumda görülme sıklığı %2-3 arasındadır. Sprock (2000) histrionik kişilik bozukluğunun görülme olasılığının kadınlarda daha fazla olduğunu ifade etmektedir. Bu araştırmada ortaya çıkan cinsiyet değişkeniyle kişilik bozukluğu puanları arasındaki anlamlı ilişki ve bazı kişilik bozuklukları için kadınların daha fazla risk taşıyor olmalarının altında kız çocuklarının yetiştirilme tarzı ve toplumumuzun kültürel yapısı gibi unsurların yatabileceği düşünülmektedir. Ayrıca bu araştırmada histrionik kişilik bozukluğu için gelir grupları da karşılaştırılmıştır ve düşük gelir grubunda görülme olasılığının daha fazla olduğu saptanmıştır.
Olası Ayırıcı Belirtiler
DSM-5’te yer alan histrionik kişilik bozukluğunun ayırıcı belirtileri şu şekildedir (American Psychiatric Association, 2013):
Diğer Kişilik Bozuklukları: Diğer kişilik bozuklukları ile ortak özelliklere sahip olduklarından, histrionik kişilik bozukluğu karıştırılabilir. Bu nedenle karakteristik özelliklerindeki farklılıklara dayanarak bu bozuklukları ayırt etmek önemlidir. Bununla birlikte, bir bireyin histrionik kişilik bozukluğuna ek olarak bir veya daha fazla kişilik bozukluğunun kriterini karşılayan kişilik özellikleri varsa hepsi bilinebilir. Borderline kişilik bozukluğu ve histrionik kişilik bozukluğu dikkat arama, manipülatif davranış ve hızla değişen duygular gibi özellikler ile benzerlik gösterirken kendini tahrip etme, yakın ilişkilerde öfkeli rahatsızlıklar, derin boşluk ve kimlik rahatsızlığı gibi özellikler ile ayırt edilebilir. Antisosyal kişilik bozukluğu ve histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler dürtüsel, yüzeysel, heyecan arayan, umursamaz, baştan çıkarıcı ve manipülatif davranışlar sergileme eğilimindedir. Ancak histrionik kişiliğe sahip bireyler duygularında abartılı olurlar fakat antisosyal davranışlarda bulunmazlar. Histrionik kişiliğe sahip bireyler manipülatif davranışları fiziksel veya duygusal olarak kendilerini doyurmak için kullanırlar, oysa antisosyal kişiliğe sahip bireyler manipülatif davranışları kâr, güç veya başka maddi şeyleri kazanmak için kullanabilirler. Narsistik kişilik bozukluğu olan bireylerde diğerlerinden ilgi duymaya çalışsa da genellikle üstünlükleri için övgü isterler. Oysa histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler kırılgan görünmeye isteklidir. Bağımlı kişilik bozukluğunda, birey rehberliğe ve takdir edilmeye ihtiyaç duyar fakat histrionik kişilik bozukluğu olan bireylerin duygusal özelliklerini taşımaz. Pek çok birey histrionik kişilik özellikleri gösterebilir. Bu özellikler esnek, uyumsuz ve ısrarcı olduğunda ve önemli fonksiyonel bozukluklara veya subjektif sıkıntılara neden olduğunda, histrionik kişilik bozukluğunu oluştururlar.
Başka bir Tıbbi Durumdan Dolayı Kişilik Değişikliği: Histrionik kişilik bozukluğu, ortaya çıkan özelliklerin merkezi sinir sistemi üzerindeki başka bir tıbbi durumun etkilerine atfedilebildiği başka bir tıbbi durumdan oluşan kişilik değişiminden ayırt edilmelidir.
Madde Kullanım Bozuklukları: Bozukluk aynı zamanda sürekli madde kullanımı ile ortaya çıkan belirtilerden de ayırt edilmelidir.
Histrionik Kişilik Bozukluğu
Kişilik bozukluklarının seans süreci uzun sürmektedir. Psikoterapi esas olmak üzere ilaç ve gerektiğinde psikoterapi kombine sürdürülmelidir. Psikoterapi, farklı ekollere göre, kişilik yapısına diyalektik, şema ve kişilerarası yaklaşımlara kadar birçok yöntemi içermektedir (Eren, 2010). Histrionik kişilik bozukluğu sürecindeki danışanların terapisi ekolü ise bilişsel davranışçı terapi olarak tanımlanmaktadır. Bilişsel davranışçı terapide danışanın kişiler arası davranış tarzını ve düşüncelerini değiştirmek amaçlanır. Ben yetersizim, kendi başıma hayatla başa çıkamam, herkes tarafından sevilmem gerekir gibi altta yatan varsayımlarla ilgili süreç bittikten sonra da kalıcı olacak değişiklikler yapabilmesini içerir. Terapinin başında terapist ile danışan arasındaki ilişki zor kurulabilir. Histrionik kişilik bozukluğu olan danışanları yeterlilik konusunda ve özel konulara dikkat etmesi hususunda desteklemek önemlidir. Girişken olmayı öğretmek aktif problem çözmeleri için ilk adımdır (Ertuğrul, 2018).
Kass ve diğerleri, davranış tekniklerini spesifik olarak histrionik kişilerin ilerlemesi için kullanmışlardır. Histrionik kişilik bozukluğu denilen beş kadına çok yönlü grup terapisi başarı ile uygulamışlardır. Kullanılan spesifik teknikler arasında olumlu ve olumsuz feedback, varsayım eğitimi, duygusuzlaştırma ve şartlı yönetim bulunmaktadır. Sonradan değerlendirme yapmak amacı ile rol yapma ve psikodrama eylemleri videoya kaydedilmiştir, grup toplantıları ve tutulan kayıtlarla danışanların durumları kontrol edilmiştir. Danışanın verilen talimatı sıkı sıkıya uygulamak zorunda olduğu durumlarda davranış kartlarında olumsuz davranışlarının azaldığını gösteren verilere ulaşılmıştır